Camerata Augustoviana - "Pomiędzy klasyką a fantazją"
09 sierpnia 2020r. 19:00
Koncert p.t. „POMIĘDZY KLASYKĄ A FANTAZJĄ”
Program:
Frantisek Kramar – II Kwartet obojowy F-dur
- Allegro
- Menuetto
- Rondo
Jiri Druzecky – IV Kwartet obojowy g-moll
- Adagio-Allegro
- Andante
- Allegro
****
Benjamin Britten (1913-1976) – Phantasy op. 2
Ernst John Moeran (1894-1950) – Fantasy Quartet for Oboe and Strings
Informacje o zespole
O’bows Quartet tworzą oboistka Magdalena Maniewska, skrzypaczka Alisa Kopac, altowiolistka Joanna Kravchenko oraz wiolonczelistka Weronika Kulpa, artystki związane z Operą Bałtycką, Filharmonią Bałtycką, Elbląską Orkiestrą Kameralną, Akademią Muzyczną w Gdańsku. Zespół powstał w 2018 roku ze wspólnej pasji do muzyki kameralnej, a także z potrzeby wszechstronnego rozwoju artystycznego. Od momentu powstania bierze aktywny udział w życiu koncertowym Trójmiasta, starając się zapełnić istniejącą na polskim rynku muzycznym niszę, dotyczącą działalności artystycznej profesjonalnych kwartetów obojowych.
Centrum zainteresowań artystycznych O’bows Quartet stanowią utwory autorstwa kompozytorów XX i XXI wieku, często pisane w duchu neoklasycyzmu. Jest to głównie muzyka brytyjska, dająca bogate źródło repertuaru na taki skład kameralny.
Zespół posiada także w swoim repertuarze kompozycje okresu klasycznego, jak również muzykę filmową. Aktualnie O’bows Quartet pracuje nad projektem związanym z utworami na kwartet obojowy polskich kompozytorów. Ma on na celu zarówno wskrzeszenie zapomnianych dzieł twórców XX-wiecznych, jak i wzbogacenie repertuaru kwartetu o nowe pozycje.
Omówienie programu
Repertuar koncertu obejmuje cztery kwartety obojowe. Ten dość rzadko spotykany gatunek kameralny narodził się i zyskał ogromną popularność w klasycyzmie, jednak wraz ze schyłkiem epoki nastąpił jego zanik. Odrodzenie miało miejsce dopiero w XX w., w twórczości kompozytorów brytyjskich.
W pierwszej części koncertu zabrzmią dwa kwartety obojowe z czasów Mozarta.
Kompozycje charakteryzujące się dworską elegancją, niezwykle klarowne pod względem
formalnym. Usłyszą Państwo dwa rzadko wykonywane, ale niezwykle wartościowe dzieła
czeskich twórców.
Jako pierwszy wykonany zostanie II Kwartet obojowy Frantiska Kramara, kompozytora i
skrzypka, który pozostawił po sobie niezwykle bogatą spuściznę obejmującą niemal wszystkie
gatunki muzyczne.
Kramar skomponował 3 kwartety na obój, skrzypce, altówkę i wiolonczelę.
Dzisiejszego wieczoru usłyszą Państwo II Kwartet F-dur – utwór pełen wdzięku, lekkości
i uroku, niepozbawiony również elementów humorystycznych. Kompozycja składa się z trzech
części. Warto zauważyć, iż kompozytor powierza partię solową zarówno oboiście jak
i skrzypowi. Otwierające Allegro stanowi, jak gdyby muzyczny pojedynek pomiędzy obojem
a skrzypcami. W części II Menuetto, Kramar zastosował formę taneczną. Temat menueta
kompozytor powierza obojowi, w Trio natomiast można wsłuchać się w wirtuozerię skrzypiec.
III część, to przepełnione humorem Rondo, na końcu którego kompozytor umieszcza małą
niespodziankę.
Jiri Druzecky również należy do tych kompozytorów epoki klasycznej, którzy zostali
prawie całkowicie przyćmieni przez słynne postaci Haydna, Mozarta czy Beethovena. Bardzo
często, jak ma to miejsce w tym przypadku, muzyka okazuje się tak wysokiej jakości, że można
się zastanawiać, dlaczego została zapomniana.
Druzecky, czeski kompozytor oboista i kotlista, napisał 6 kwartetów obojowych. Dzieła pod
względem stylistycznym przypominają wczesne kwartetów smyczkowych Haydna – są urocze,
pełne wdzięku i niezwykle eleganckie.
Podczas dzisiejszego koncertu usłyszą Państwo IV Kwartet obojowy g-moll. Kompozycja
składa się z 3 części: Allegro, poprzedzonego kilkunastotaktowym wstępem w tempie Adagio,
Andante oraz finałowego Allegro w formie ronda.
Pomimo, iż obój jest formalnie częścią zespołu, bez wątpienia odgrywa wiodącą rolę w utworze
– kompozytor powierzył mu większość materiału tematycznego.
Proszę zwrócić szczególną uwagę na część II, która oparta jest na motywie muzycznym
wykorzystującym następstwo dźwięków B, A, C i H, które układają się w nazwisko rodziny
Bachów, co może świadczyć o pewnym rodzaju hołdu lub dedykacji złożonej przez
Druzecky’ego. Tworzenie kryptogramów muzycznych było popularne już w XVI w. Jan
Sebastian Bach zdawał sobie sprawę z tego, że jego nazwisko może być oddane na pięciolinii,
i wielokrotnie wykorzystywał ten fakt w swoich utworach. Być może nie bez znaczenia jest też
fakt, iż motyw B-A-C-H jest przykładem motywu krzyża, który w barokowej retoryce
muzycznej wykorzystywany był m. in. w pasjach.
Drugą część koncertu wypełnią dwie dwudziestowieczne brytyjskie kompozycje jednoczęściowe, nawiązujące tytułem do słowa „fantazja”. Obie kompozycje dedykowane są wybitnemu oboiście Léonowi Goossensowi (posiadają dedykację „To Léon Goossens”), któremu przypisuje się odrodzenie formy w XX wieku. Wspólnym ich elementem jest również obecność (w mniejszym lub większym stopniu) inspiracji pastoralnych.
„Phantasy” op. 2 Benjamina Brittena jest pierwszym powstałym w XX w. kwartetem
obojowym – uznawanym wręcz za wzorcowy dla późniejszych dzieł – i zarazem pierwszym
utworem, który przyniósł twórcy międzynarodowe uznanie.
Benjamin Britten, brytyjski kompozytor, dyrygent i pianista, uchodzący za najwybitniejszego
kompozytora brytyjskiego XX wieku, skomponował go w 1932 r., podczas studiów w Royal College of Music. Miał wówczas zaledwie osiemnaście lat. Kwartet powstał na potrzeby
konkursu im. Cobbeta, którego zasady wymagały stworzenia jednoczęściowej formy
muzycznej na wzór XVI-wiecznej fantazji.
Britten łączy w utworze elementy fantazji i formy sonatowej w integralną syntezę.
Rapsodyczna melodyka i gęsta praca motywiczna to cechy charakterystyczne tego dzieła.
Spokojne wprowadzenie Andante alla marcia, wyrastające z ciszy, przedstawia główny temat.
Drugi temat – z natychmiastowym przetworzeniem wariacyjnym – ukazany został
w kolejnym odcinku, gwałtownym Allegro giusto. Zaraz po nim następuje delikatny, spokojny
fragment o charakterze pastoralnym, prowadzony przez instrumenty smyczkowe, do których w
pewnym momencie dołącza obój, w najwyższym rejestrze rozpoczynając repryzę (Alla
marcia). Kodę, stanowiącą lustrzane odbicie wstępu, kończy ledwo słyszalna wiolonczela solo,
dzięki której muzyka powraca do początkowej ciszy.
Muzykolog Eric Roseberry zauważył: „Jeśli spokojny fragment o charakterze pastoralnym
stanowi echo brytyjskiej ludowości, której Britten wówczas jeszcze całkowicie nie odrzucił,
Phantasy jako całość generuje napięcie i harmoniczną szorstkość, które są zwiastunem jego
kolejnych dzieł”.
W utworze zadziwia nie tylko swobodne i pewne posługiwanie się przez młodego Brittena
materiałem muzycznym, ale również wyraźnie już ugruntowany styl kompozytorski. Jedną
z najbardziej uderzających cech Phantasy Quartet jest wysoki stopień szczegółowości
wymaganej przez Brittena artykulacji muzycznej.
Pierwsze wykonanie Phantasy przez Léona Gossensa z towarzyszeniem trzech członków
International String Quartet było transmitowane przez BBC w sierpniu 1933 roku. Publiczna
premiera odbyła się w tej samej obsadzie 21 listopada 1933 r. w Londynie.
John Ernst Moeran był jednym z ostatnich (obok Vaughana Williamsa Percy’ego
i Graingera) przedstawicieli pokolenia brytyjskich kompozytorów-kolekcjonerów pieśni
ludowych. Twórca niezwykle umiejętnie wplatał do swoich utworów zarówno utwory
z bogatej kolekcji zanotowanej w Norfolk, gdzie dorastał, jak i tradycyjną muzykę irlandzką.
Charakterystyczne dla kompozytora jest wykorzystywanie pieśni ludowej w połączeniu
z wpływami impresjonizmu Debbussy’ego i Ravela, co zostało uznane za nowatorskie na
początku lat 20.
Jednoczęściowy Fantasy Quartet powstał w 1945 r. Moeran rozpoczął pracę nad nim
podczas urlopu w Rockland St. Mary w Norfolk, we wschodniej Anglii. Kompozytor pisał:
„Zatrzymałem się w tym małym pubie z widokiem na Rockland Broad… wieczorami
wychodzę i żegluję po tych samotnych wodach… ta pełna trzcin okolica przywodzi mi na myśl
grający obój”. Utwór przepełnia nostalgia, zachwyt nad angielskim wiejskim krajobrazem i
wspomnienia z dzieciństwa kompozytora. Można w nim odnaleźć fragmenty dwóch melodii
ludowych z Norfolk: Seventeen Come Sunday i The Pretty Ploughboy.
Fantasy Quartet, poświęcony Léonowi Goossensowi, został przez niego po raz pierwszy
wykonany z towarzyszeniem Carter String Trio na jednym z powojennych New London
Concerts, 8 grudnia 1945 r. w Cambridge Theatre w Londynie.